Prawidłowy rozwój i funkcjonowanie ręki ma w życiu dziecka ogromne znaczenie. Od rozwoju motoryki małej zależy prawidłowy i pomyślny rozwój umiejętności samoobsługi, rysowania, pisania a także szeroko pojętej komunikacji. Jeżeli mamy sprawne ręce, możemy wykonać wiele czynności. Sprawia to, że jesteśmy dużo bardziej niezależni od innych osób.
Ręka, jako wyspecjalizowany narząd, odpowiedzialna jest w naszym ciele za wiele funkcji. Jej doskonałość polega na tym, że służy nam, jako silne narzędzie do popychania, podnoszenia, przesuwania szafy, siłowania się, a jednocześnie potrafi wykonywać bardzo precyzyjne i skomplikowane ruchy, jak pisanie, gra na skrzypcach czy nawlekanie igły. Tak szeroka specjalizacja rąk sprawia, że to w głównej mierze ich sprawność decyduje o poziomie funkcjonowania każdego człowieka.
Dla kogo terapia ręki?
Rodzicu, gdy Twoje dziecko…
- ma trudności z planowaniem ruchowym i uczeniem się nowych czynności manualnych, manipulacyjnych;
- niechętnie podejmuje czynności wymagające precyzyjnych ruchów dłoni czy palców (jak pisanie i rysowanie, malowanie, lepienie z plasteliny, układanie drobnych przedmiotów);
- ma problemy z nauką samoobsługi (ubieranie, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików);
- ma wyraźnie obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej;
- ma trudności z koordynacją obu rąk podczas zabaw manipulacyjnych;
- wykonuje czynności wymagające dużej precyzji zbyt wolno lub za szybko i bardzo niedbale;
- szybkość ruchów dziecka nie jest dostosowana do zadania;
- nie lubi dotykać nowych i różnorodnych faktur;
- dostarcza sobie dodatkowych wrażeń proprioceptywnych i domaga się zdecydowanego i mocnego ucisku dłoni, np. siada na własnych dłoniach, bardzo mocno zaciska ręce na przedmiotach, uderza rękami w przedmioty o ostrych i bardzo wyraźnych fakturach;
- ma duże trudności z dostosowaniem siły do określonego zadania ruchowego;
- ma niezgrabne, mało precyzyjne ruchy dłoni, związane z nieprawidłowym napięciem mięśniowym (nadmiernym bądź zbyt małym) – mocno zaciska kredkę/ ołówek bądź kredki wypadają z dłoni;
- ma trudności z koordynacją ruchów dłoni, palców i przedramienia;
- ma zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i obustronnej integracji, co może przejawiać się brzydkim pismem i mało estetycznymi pracami plastycznymi;
- nie dostosowuje szybkości ruchów rąk do zadania.
Dostrzeżenie w miarę szybko pewnych symptomów i problemów u dziecka i dobranie właściwych metod terapeutycznych, to skuteczna droga do sukcesu.
Wszystkie działania proponowane w trakcie terapii muszą być odpowiednio dobrane zarówno do poziomu manualnego dziecka, jak i do poziomu jego funkcjonowania poznawczego.
Czym jest terapia ręki?
Terapia ręki uczy cierpliwości i stymuluje koncentrację uwagi. Stanowi doskonałe uzupełnienie terapii logopedycznej, dzięki silnej podstawie neurofizjologicznej (biologiczne podłoże powiązania precyzji ruchów palców dłoni, z jakością wymowy i rozwojem mowy). Ćwiczenia dobierane są przez terapeutę indywidualnie do potrzeb i sprawności każdego dziecka.
Diagnoza
Terapię poprzedza diagnoza, skoncentrowana na rozpoznaniu stopnia trudności u dziecka. Rozpoczynając terapię ręki, należy dokonać wnikliwej obserwacji i diagnozy dziecka nie tylko pod kątem funkcjonowania samej ręki, ale także ewentualnych zaburzeń i dysfunkcji całego organizmu.
Istotne i kluczowe jest to, aby diagnoza została przeprowadzona w sposób całościowy. Począwszy od weryfikacji funkcjonowania dziecka w obszarze dużej motoryki, łącznie z oceną, jakości postawy, napięcia mięśni grzbietu i brzucha, a także oceną koordynacji. Wszystkie, bowiem powyższe czynniki są bazą do prawidłowego funkcjonowania kończyny górnej. W dalszej kolejności powinna być przeprowadzona diagnoza w obszarze integracji sensorycznej, aby wykluczyć współwystępujące trudności, które mogą opóźniać lub wręcz uniemożliwiać efektywną terapię ręki na innych polach. Następnie powinna zostać przeprowadzona diagnoza w obszarze małej motoryki, samoobsługi (mowa tu o działaniach samoobsługowych – jedzenie, ubieranie się, czynności higieniczne, stosownie do wieku) oraz grafomotoryki (rysowanie, pisanie, prawidłowy chwyt pisarski). Tylko wszystkie powyższe informacje pozwolą nam stworzyć pełny, całościowy plan terapeutyczny. Na bazie tak przeprowadzonej diagnozy, można dopiero z pełną świadomością określić priorytety i kierunki wsparcia danego dziecka.
Jakie czynniki mogą zaburzyć pracę rąk?
- Nieprawidłowy rozwój psychomotoryczny
- Nieprawidłowa integracja bodźców sensorycznych (zaburzenia dotykowe, propriocepcji, czyli czucia głębokiego) – dziecko z zaburzeniami SI może mieć słabsze czucie swoich rąk, a to ogranicza możliwość korzystania z nich
- Upośledzenie umysłowe – ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych, upośledzenie umysłowe rzutuje na wszystkie sfery rozwoju, rzutuje również na sferę motoryczną – dziecko ma mniej rozwiniętą możliwość sterowania ruchem, planowania ruchu, zaburzona jest płynność i koordynacja
- Nieprawidłowa dystrybucja napięcia mięśniowego – napięcie obniżone lub podwyższone (rehabilitacja w niemowlęctwie)
- Brak doświadczeń sensoryczno-motorycznych! – obecnie czynnik ten odgrywa coraz bardziej znaczącą rolę – dzieci nie biegają, nie skaczą, nie „brudzą się” w materiałach o różnorodnej konsystencji, ich doświadczenie ruchu i bodźców dotykowych jest znacznie uboższe niż dzieci sprzed kilkunastu lat
- Nieprawidłowa pozycja ciała – wynikająca np. ze skoliozy, kręczu szyi lub stanowiąca utrwalony niekorzystny nawyk
- Nieprawidłowo funkcjonujący narząd wzroku – to bardzo istotny czynnik potencjalnie zaburzający pracę rąk, bowiem może okazać się, że ręka prawidłowo podąża, ale za okiem, które działa niesprawnie.
Na czym polega terapia ręki?
Głównym celem terapii ręki jest doskonalenie całej pracy ręki w taki sposób, aby mogła ona bez problemów oraz w sposób naturalny wykonywać czynności związane z życiem codziennym. W pierwszej kolejności terapeuta skupia się na normalizacji napięcia natomiast dopiero w kolejnym etapie pracuje nad poprawą pisma i grafomotoryki.
Prowadzona w gabinecie terapia ręki polega na wykonywaniu i doskonaleniu różnych czynności manualnych, dostosowanych do wieku i zainteresowań dziecka.
Celem terapii ręki jest, więc usprawnianie motoryki małej, czyli precyzyjnych ruchów dłoni i palców, dostarczanie rozmaitych wrażeń czuciowych i nabywanie umiejętności ich różnicowania. Podejmowane w jej toku oddziaływania sprzyjają optymalizacji funkcjonowania dziecka i osiąganiu przez nie samodzielności w zakresie czynności samoobsługowych.
Proces terapeutyczny jest dostosowywany indywidualnie do każdego dziecka. Dzięki starannie wykonywanym ćwiczeniom:
- Poprawia się koordynacja wzrokowo-ruchowa
- Stabilizuje się napięcie mięśniowe w obrębie kończyn górnych i obręczy barkowej
- Zwiększa się precyzyjność ruchów i koordynacja między rękami
- Poprawia się koncentracja i umiejętność skupienia uwagi
- Zwiększa się sprawność manipulacyjna dłoni
- Doskonali się umiejętność chwytu
- Zwiększają się zdolności grafomotoryczne i manipulacyjne dziecka
- Zwiększa się samodzielność dziecka związana z samoobsługą
W naszej pracy terapeutycznej istotne jest ćwiczenie ręki na wszystkich jej odcinkach zarówno w zakresie ruchomości jak i w zakresie czucia. Początkowo ćwiczymy ogólną sprawność ruchową oraz stabilizację centralną, później zajmujemy się kolejnymi odcinkami ręki, takimi jak:
- obręcz barkowa,
- staw łokciowy,
- przedramię,
- nadgarstek,
- dłoń – śródręcze i palce,
- w zakresie palców – polepszamy ich czucie i doskonalimy rozdzielną pracę.
Ręka spełnia swoje funkcje, gdy wszystkie jej elementy składowe działają prawidłowo i gdy zachowana jest ich wielostronna współpraca.
Terapia ręki, to ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową w obrębie całej kończyny górnej, umiejętność chwytu oraz koordynację pomiędzy dłońmi, a w późniejszym etapie ćwiczenia grafomotoryczne i naukę pisania.
Ćwicząc z dzieckiem chwyt lub pisanie postępujemy dokładnie tak samo – najpierw ćwiczymy całe ciało dziecka, później poszczególne odcinki ręki – zarówno polepszając możliwości ruchowe jak i poprawiając czucie.